Μονή Πατέρων

Στην περιοχή: Λίθινο

Η Μονή Πατέρων είναι χτισμένη απέναντι από το χωριό Λίθινο σε πλάτωμα χαμηλού λόφου, σε πλάτωμα χαμηλού λόφου, σε υψόμετρο 400 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας, χτισμένο σε δάσος με αιωνόβιες βαλανιδιές, το οποίο δυστυχώς σήμερα δεν υπάρχει.

Μαζί με το Θεογέφυρο αποτελούν τα πιο βασικά μνημεία της περιοχής και φυσικά τα πιο ενδιαφέροντα.

Υπήρξε στην μακρόχρονη ιστορία του, ένα από τα πιο πλούσια μοναστήρια της Ηπείρου και μαζί μ' αυτό του Προφήτη Ηλία, από τα πιο μεγάλα. Μάλιστα οι ιστορικοί αναφέρουν ότι το μοναστήρι των Πατέρων ήταν πιο πλούσιο και πιο μεγάλο απ' αυτό του Προφήτη Ηλία στη Ζίτσα. ’λλωστε η σημαντικότητα του αυτή δικαιολογείται και από το γεγονός ότι πολλοί ιστορικοί, γεωγράφοι, περιηγητές αναφέρονται σ' αυτό. Είχε στην κατοχή του τεράστιες εκτάσεις γης ενώ η περιουσία του έφθανε μέχρι τη Βλαχιά και τη Ρωσία, όπως θα πούμε παρακάτω.

Ο Λαμπρίδης στα ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ υποστηρίζει πως αρχικά η έδρα της Μονής ήταν δεξιά του Καλαμά, στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου. ’γνωστο πότε, η έδρα της Μονής μεταφέρεται στον Ιερό Ναό Αγίου Νικολάου, δίπλα στο Θεογέφυρο και το 1668 μεταφέρεται στη θέση που βρίσκεται σήμερα.

Συγκεκριμένα στο βιβλίο του ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΑ ΜΕΛΕΤΗΜΑΤΑ τεύχος έκτον, ΙΕΡΑ ΕΝ ΗΠΕΙΡΩ ΣΚΗΝΩΜΑΤΑ ΕΞ ΑΛΛΟΔΑΠΗΣ ΔΩΡΕΩΝ ΤΥΧΟΝΤΑ, σημειώνει : " …Η Δε των Πατέρων παραποτάμιος ούσα απέναντι από του χωρίου Λιθίνου και επί βράχου πετρώδους. Έκειτο δε αυτή κατ' αρχάς μεν εις την δεξιάν όχθην του Θυάμιδος, ένθα και παρεκκλήσιον του Αγίου Αθανασίου σώζεται. Εκείθεν Δε μετετέθη επί του Θεογύρου, ένθα και ναός Αγίου Νικολαόυ υπάρχει, τω Δε 1668 όπου και νυν παρ' αρχαιότατα ασκητήρια εκτίσθη…"

Ο Βασίλειος Οικονόμου στο βιβλίο του Η ΖΙΤΣΑ , ΚΩΜΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ, έκδοση 1979, σελίδες 108-109, αναφερόμενος στη Μονή των Πατέρων σημειώνει : "… Όταν το μοναστήρι αυτό ήταν στην δεξιά όχθη του Καλαμά και στο Θεογέφυρο, ήταν εντελώς ασήμαντο. Ύστερα όμως από την οριστική του μεταφορά έφθασε σε μεγάλη οικονομική ακμή…"

Και προσθέτει για την περιουσία της Μονής :
"…Όλη η τεράστια έκταση από το Θεογέφυρο μέχρι της πηγής Τριάμινα ήταν ιδιοκτησία του..". Σύμφωνα λοιπόν με αυτές τις δυο μαρτυρίες η έδρα της Μονής δεν ήταν από την αρχή στη θέση όπου βρίσκεται σήμερα.

Ωστόσο, από επιγραφή που βρέθηκε πάνω από την κυρία είσοδο του ναού, στο εσωτερικό μέρος, όπως την κατέγραψε ο Χρήστος Σούλης στο βιβλίο του "Επιγραφαί και ενθυμήσεις Ηπειρωτικαί" μαθαίνουμε πως το καθολικό του μοναστηρίου θεμελιώθηκε στα 1590 μ.Χ.

Βλέπουμε μια διαφορά 78 χρόνων από την χρονολογία που θεμελιώθηκε ο καθολικός του ναού, μέχρι την χρονολογία όπου μεταφέρεται η έδρα της μονής. Αυτό σημαίνει, εφ 'όσον δεχθούμε τις χρονολογίες που μας δίνουν οι ιστορικοί ως πραγματικές, ότι για 78 χρόνια συνυπάρχουν οι δύο ιεροί χώροι και το μοναστήρι έχει την έδρα του σ' αυτόν του Αγίου Νικολάου. Πάντως -και αυτό να το μνημονεύσω- σε ότι αφορά την χρονολογία μεταφοράς της έδρας του μοναστηριού, το 1668 στην σημερινή του θέση, εκτός από τον Λαμπρίδη, την μνημονεύει και ο Αραβαντινός, ο οποίος έγραψε για την Ήπειρο μερικά χρόνια πριν από τον Λαμπρίδη. (ο Αραβαντινός έγραψε στα1866 και ο Λαμπρίδης στα 1888).

Ο Εμμανουήλ Γεωργιάδης στο βιβλίο του για τη Ζίτσα, έκδ. 1889, στη σελ.30 σημειώνει τα εξής σχετικά με την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και της Μονής Πατέρων : "…Μονή Αγίου Νικολαόυ: Δεξίοθεν του ποταμού και εγγύτατα του Θεογέφυρου κείται ο ’γιος Νικόλαος μονίδριον αρχαιότατον, διατηρόν έτι τα κατηχούμενα. Τα εισοδήματα τούτου ως και τα της ετέρας του Αγίου Αθανασίου αντίπερον της κειμένης, ηρπάγησαν υπό των μοναχών της Μονής των Πατέρων…".

Και ο Γεωργιάδης δηλαδή υποστηρίζει ότι ο ’γιος Νικόλαος ήταν Μοναστήρι όταν χτίστηκε το καθολικό της Μονής Πατέρων και για ένα χρονικό διάστημα λειτουργούσανταυτόχρονα.

Πάντως μελέτη της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων η οποία συνετάγει το 1922 και αφορά το μοναστήρι, σημειώνει ότι ο ναός του Αγίου Νικολάου έχει δεχθεί πρόσφατα κακότεχνες επισκευές, κάτω από τις οποίες διακρίνεται η πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία, σημαντικό στοιχείο για την χρονολόγηση του ναού την υστεροβυζαντινή εποχή. Δηλαδή μετά το 1204. Είναι προφανές ότι ο ναός του Αγίου Νικολάου είχε κατά το παρελθόν υποστεί διαδοχικές καταστροφές. Η θέση του δίπλα στο Θεογέφυρο δικαιολογεί την εκτίμηση αυτή, αφού το γεφύρι ήταν στρατηγικής σημασίας και σε κάθε εξέγερση αποτελούσε τον προμαχώνα των επαναστατών.

Μια από τις εξεγέρσεις αυτές σημειώθηκε το 1854, όταν στο Θεογέφυρο οχυρώθηκε ο γνωστός στην αθηναϊκή κοινωνία φαρμακοποιός Βασίλειος Βιδεβής. Με την κατάπνιξη αυτής της επαναστατικής απόπειρας, η εκκλησία του Αγίου Νικολάου καταστρέφεται, για να επισκευαστεί λίγο πριν το 1895. Μήπως και στη νεότερη ιστορία δεν καταστράφηκε ο ναός; Σχετικά τώρα με την πληροφορία που μας δίνει ο Λαμπρίδης για την αρχική έδρα του μοναστηρίου στον ιερό ναό του Αγίου Αθανασίου, η μελέτη της 8ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων διευκρινίζει : "….Οι μαρτυρίες του Λαμπρίδη για την αρχική φάση της Μονής δεν είναι δυνατόν σήμερα να επιβεβαιωθούν, αφού ο ναίσκος του Αγίου έχει επισκευασθεί παλαιότερα….". Αυτό σημαίνει ότι, μετά την επισκευή του δεν υπάρχουν πια τα στοιχεία εκείνα που θα βοηθούσαν τον επιστήμονα να σχηματισθεί άποψη για την αλήθεια των λεγομένων του Λαμπρίδη.

Δείτε το στο χάρτη

• Αξιοθέατα

• Αρχαιολογικοί Χώροι
• Μουσεία
• Ιεροί Ναοί
• Μοναστήρια
• Φυσικό Περιβάλλον